Zgoda wspólników na umowy z funkcjonariuszem

Spółka z o.o. może zawierać umowy ze swoimi funkcjonariuszami. W przypadku umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy, dla jej ważności konieczna jest zgoda zgromadzenia wspólników. Bez niej umowa będzie nieważna. Przy tym w orzecznictwie przyjmowana jest szeroka interpretacja innej podobnej umowy. Powoduje to, że zgoda wspólników wymagana jest w przypadku umów z korzyściami dla funkcjonariuszy kosztem interesu spółki.

Kodeksowa regulacja

W myśl art. 15 § 1 K.s.h. zawarcie przez spółkę kapitałową (tj. z o.o. i akcyjną) umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Podobna umowa, czyli jaka?

W art. 15 § 1 K.s.h. wymienione są trzy umowy nazwane (kredyt, pożyczka, poręczenie) oraz także inna podobna umowa.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 października 2010 r., sygn. akt III CZP 69/10, stwierdził, że umowa sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności wzniesionych na nim budynków zawarta między spółką kapitałową i jej prokurentem jako kupującym, w której znacznie zaniżono cenę sprzedaży, jest inną podobną umową w rozumieniu art. 15 § 1 K.s.h.

Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie SN podkreślił, że z art. 15 § 1 K.s.h. nie wynika wprost, o jakim podobieństwie jest mowa w tym przepisie. Treść przepisu nie rozstrzyga czy chodzi tu o umowy analogiczne do umowy kredytu, pożyczki, poręczenia, ewentualnie wszystkie te umowy łącznie, czy też o umowy ujmowane w kontekście szerzej rozumianego podobieństwa. SN opowiedział się za ostatnim rozwiązaniem. Wskazał, że art. 15 § 1 K.s.h. stwarza mechanizm kontroli przez zgromadzenie wspólników umów zawieranych przez spółkę z wymienionymi w tym przepisie jej funkcjonariuszami. Możliwość naruszenia interesu spółki wynika z tego, że osoby, o których mowa w art. 15 § K.s.h., mogą reprezentować spółkę, ewentualnie w przypadku członków rady nadzorczej mogą mieć wpływ na powołanie reprezentantów lub ich odwoływanie, czy też sprawują nadzór nad ich działalnością w imieniu wspólników. Gdy stają się oni stroną umowy, która prowadzi do przysporzenia na ich rzecz, kosztem naruszenia interesu spółki, ustawodawca uznał za konieczne, aby istniały podstawy do uznania ich za nieważne.

SN podkreślił, że wymienione w art. 15 K.s.h. umowy mogą łatwo zostać tak ukształtowane, iż funkcjonariusz spółki, wskazany w tym przepisie, uzyska nieuzasadnioną korzyść kosztem spółki, np. gdy spółka udziela mu pożyczki bez oprocentowania. SN doszedł do wniosku, że inna podobna umowa to taka, której zawarcie umożliwia, w równie łatwy sposób jak w przypadku umowy pożyczki, kredytu lub poręczenia, ukształtowanie przewidzianych w niej świadczeń w taki sposób, iż funkcjonariusz spółki wymieniony w tym przepisie, uzyskuje niczym nieuzasadnioną korzyść kosztem spółki.

Sporo umów

W szeroki nurt wykładni art. 15 K.s.h. wpisało się także postanowienie SN z dnia 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt IV CSK 516/12. W jego uzasadnieniu SN stwierdził, że art. 15 K.s.h. ma uniemożliwić zwłaszcza uzyskanie takich korzyści od spółki przez osoby wymienione w art. 15 § 1 K.s.h., których by bez posiadania takiego statusu nie otrzymały, a jeśli o to występują, to żeby o możliwości zawarcia umowy zdecydowali wspólnicy uchwałą zgromadzenia. SN uznał, że inną, podobną umową jest umowa dzierżawy przedsiębiorstwa spółki mająca charakter odpłatny i zobowiązujący do oddania do korzystania dzierżawcy tego przedsiębiorstwa przez długi okres, pozwalająca przy tym na podwyższanie lub obniżanie czynszu należnego wydzierżawiającemu, a więc na uzyskanie nadmiernych korzyści przez dzierżawcę kosztem wydzierżawiającego.

Także Sąd Okręgowy w Lublinie w postanowieniu z dnia 27 września 2013 r., sygn. akt II Ca 602/13, uznał umowę dzierżawy nieruchomości i gospodarstwa rolnego za inną podobną umowę w rozumieniu art. 15 § 1 K.s.h.

Zgoda niezbędna dla ważności umowy

Wnioski płynące z orzecznictwa pozwalają stwierdzić, że umowy z korzyściami dla osób wymienionych w art. 15 K.s.h. warto poprzedzać zgodą wspólników określającą warunki takiej umowy oraz osoby, z którymi ma być zawarta.

Skutki braku zgody zgromadzenia wspólników, o której mowa w art. 15 K.s.h., określa art. 17 § 1 i § 2 K.s.h. Wynika z nich, że umowa zawarta bez wymaganej uchwały jest nieważna. Przy tym samo zezwolenie może być wyrażone przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażana po fakcie nie może nastąpić później niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej.

W przypadku członków zarządu dla ważności umowy niezbędne jest także zachowanie szczególnych reguł reprezentacji spółki uregulowanych w art. 210 K.s.h.

Zgodnie zaś z art. 15 § 2 K.s.h. zawarcie przez spółkę zależną umowy wymienionej w art. 15 § 1 K.s.h. z członkiem zarządu, prokurentem lub likwidatorem spółki dominującej wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej. Do wyrażenia zgody i skutków braku zgody stosuje się przepisy art. 17 § 1 i 2 K.s.h.

Uwaga na umowy z bliskimi funkcjonariuszy

Warto też zwrócić uwagę na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 marca 2013 r., sygn. akt I ACz 357/13. Sąd potwierdził, że w doktrynie i w orzecznictwie akceptowana jest szeroka interpretacja przepisu art. 15 § 1 K.s.h. obejmująca wszelkie umowy zawierane z osobą trzecią, których beneficjentem jest członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurent albo likwidator spółki i które są zawierane w ich interesie. Chodzi tutaj o zawarcie umowy z osobami bliskimi tej osoby np. z małżonkiem, dzieckiem. Jednakże w takim przypadku ważność umowy rozważyć należy w świetle art. 58 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.). Jeżeli umowa taka ma na celu obejście ustawy, wówczas jest bezwzględnie nieważna.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.)