Zgoda wspólników na zawarcie umowy

Kontrahenci spółek handlowych, co do zasady, nie muszą analizować przed podpisaniem umów z takimi podmiotami, czy na zawarcie umowy wyraził zgodę element właścicielski spółki - wspólnicy, ich zgromadzenie czy walne zgromadzenie akcjonariuszy. Brak zgody wspólników czy organu właścicielskiego może skutkować nieważnością umowy tylko w szczególnych przypadkach.

Przy zawieraniu umów w imieniu spółek handlowych uczestniczą osoby i organy uprawnione do ich reprezentowania. W przypadku spółki jawnej są to wspólnicy niepozbawieni prawa reprezentacji, a w odniesieniu do spółek kapitałowych jest to zarząd. W imieniu spółek mogą również działać prokurenci.

Sama decyzja o zawarciu umowy może zapadać w innym gronie. Podjęcie takiej decyzji następuje jednak nie w ramach reprezentacji spółki, ale, co do zasady, w ramach prowadzenia jej spraw. Ma więc znaczenie wewnętrzne i nie przekłada się na skuteczność samej umowy.

Spółka jawna

W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki jawnej wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. Tak przewiduje art. 43 K.s.h. Przepis ten ma zastosowanie, gdy umowa spółki nie stanowi inaczej. Regulacja ta odnosi się do sfery prowadzenia spraw spółki, czyli podejmowania decyzji na jej forum wewnętrznym. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 2012 r., sygn. akt IV CSK 137/12. SN stwierdził, że zgoda wspólników spółki jawnej na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zakres czynności spółki dotyczy etapu podejmowania decyzji w ramach stosunków wewnętrznych, a nie dokonania samej czynności prawnej. Stanowi zatem wewnętrzny akt organizacyjny, który powinien być podstawą dokonywanej czynności. Dokonanie czynności bez zgody wspólników nie wpływa jednak na jej ważność.

Jeśli więc zawarcie umowy przez spółkę jawną nie zostało poprzedzone podjęciem uchwały przez wspólników, nie może to wpływać na ważność tej umowy. W tym więc sensie zgoda wspólników nie jest niezbędna do zawarcia umowy.

Powyższe reguły są odpowiednio stosowane w przypadku spółek partnerskich i spółek komandytowych. Natomiast w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej zgoda wszystkich komplementariuszy jest wymagana na czynności wymienione w art. 146 § 2 K.s.h.

Spółka z o.o.

W spółce z o.o. to zarząd, a nie wspólnicy, reprezentuje spółkę. Kodeks spółek handlowych w przypadku niektórych rodzajów czynności wprost wymaga uzyskania zgody wspólników na ich dokonanie, pod rygorem nieważności (art. 17 § 1 K.s.h.). Chodzi tu m.in. o:

postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru,
zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,
nabycie i zbycie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej (art. 228 pkt 2-4 K.s.h.),
zawarcie umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób (art. 15 § 1 K.s.h.),
zawarcie umowy o nabycie dla spółki nieruchomości albo udziału w nieruchomości lub środków trwałych za cenę przewyższającą jedną czwartą kapitału zakładowego, nie niższą jednak od 50.000 zł, przed upływem 2 lat od dnia zarejestrowania spółki, chyba że umowa ta była przewidziana w umowie spółki (art. 229 K.s.h.).

W interesie drugiej strony takiej umowy jest więc zażądanie przed jej zawarciem odpisu stosownej uchwały zgromadzenia wspólników. Czynność dokonana bez takiej uchwały jest nieważna, chyba że zostanie przez zgromadzenie wspólników potwierdzona w terminie 2 miesięcy od złożenia oświadczenia woli przez spółkę (art. 17 § 2 K.s.h.). Notariusz przed zawarciem umowy zbycia lub nabycia nieruchomości będzie żądał odpisu uchwały bądź umowy spółki celem sprawdzenia, czy w jej postanowieniach nie wyłączono obowiązku uzyskiwania przez zarząd zgody zgromadzenia na tę czynność.

Dwukrotność kapitału zakładowego

Inny charakter ma dotyczące reprezentacji spółki z o.o. przez zarząd ograniczenie zawarte w art. 230 K.s.h. Z przepisu tego wynika, że rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

W tym przypadku, z mocy wyraźnego brzmienia ustawy, art. 17 § 1 K.s.h. nie stosuje się. Brak uchwały wspólników spółki z o.o. o kapitale zakładowym 5.000 zł np. na zakup samochodu za kwotę 15.000 zł nie powoduje więc nieważności takiej umowy. Jej zawarcie przez zarząd pomimo braku uchwały może co najwyżej oznaczać pociągnięcie członków tego organu do odpowiedzialności odszkodowawczej albo organizacyjnej.

Spółka akcyjna

Pomimo podobieństwa pomiędzy dwoma kapitałowymi spółkami handlowymi, w przypadku spółki akcyjnej brak jest regulacji analogicznej do opisanego art. 230 K.s.h. Z kolei art. 393 K.s.h. odnoszący się do spółki akcyjnej zawiera dość podobny katalog czynności, na których dokonanie zarząd, pod rygorem nieważności, musi uzyskać uchwałę walnego zgromadzenia (w tym ugoda z członkami organów spółki co do szkody jej wyrządzonej, zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa, zbycie i nabycie nieruchomości).

Dodatkowo uchwała powzięta większością dwóch trzecich głosów walnego zgromadzenia jest niezbędna celem zawarcia umowy o nabycie dla spółki jakiegokolwiek mienia, za cenę przewyższającą jedną dziesiątą wpłaconego kapitału zakładowego, od założyciela lub akcjonariusza albo dla spółki lub spółdzielni zależnej od założyciela bądź akcjonariusza spółki, zawartej przed upływem dwóch lat od dnia zarejestrowania spółki. Zasada ta ma również zastosowanie do nabycia mienia od spółki dominującej albo spółki lub spółdzielni zależnej (art. 394 § 1 i 2 K.s.h.).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1577 ze zm.)