Wypłata dywidendy w spółkach kapitałowych w 2017 r.

Wypłata dywidendy musi się odbywać z zachowaniem zasad wynikających z przepisów Kodeksu spółek handlowych, ewentualnie także z umowy spółki czy statutu, jeśli zawierają regulacje w tej materii. W spółce z o.o. kodeksowe zasady wypłaty zysku dla udziałowców nie uległy zmianom. Inaczej jest w przypadku przepisów K.s.h. dedykowanych spółkom akcyjnym. Zostały one zmodyfikowane z dniem 1 stycznia 2017 r. Zmiany te w spółkach niepublicznych mają charakter wyłącznie porządkujący. Natomiast w spółkach publicznych nowe zasady dotyczą ustalania dnia dywidendy, tj. określenia dnia, według którego ustala się uprawnionych do wypłaty. Sprecyzowane zostały też zasady określenia terminu wypłaty dywidendy w tych spółkach.

Zwyczajne zgromadzenie

Zwyczajne zgromadzenie wspólników spółki z o.o. czy zwyczajne walne zgromadzenie spółki akcyjnej powinny odbyć się w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Zasada ta nie ma zastosowania jedynie do spółek, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej i spełniają kryteria, o których mowa w art. 231 § 6 i art. 395 § 6 K.s.h.

Przedmiotem obrad powinno być m.in. powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty. W spółce z o.o. uchwała taka jest podejmowana przez zgromadzenie wspólników, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2 K.s.h. sprawy te nie zostały wyłączone spod jego kompetencji.

Najpierw zatwierdzenie sprawozdania finansowego

Aby doszło do podjęcia decyzji w sprawie podziału lub pokrycia wyniku finansowego netto, muszą być spełnione wymogi z art. 53 ust. 3 i 4 ustawy o rachunkowości (Dz. U. z 2016 r. poz. 1047 ze zm.). I tak, w jednostkach zobowiązanych, zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowości, do poddania badaniu rocznego sprawozdania finansowego decyzja w sprawie wyniku finansowego może nastąpić po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego przez organ zatwierdzający, poprzedzonego wyrażeniem przez biegłego rewidenta opinii o tym sprawozdaniu bez zastrzeżeń lub z zastrzeżeniami. Podział lub pokrycie wyniku finansowego netto, dokonany bez spełnienia tego warunku, jest nieważny z mocy prawa. Natomiast w przypadku jednostek niezobowiązanych do poddania badaniu rocznego sprawozdania finansowego podział zysku bądź pokrycie straty może nastąpić po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego przez organ zatwierdzający.

Prawo do zysku

Wspólnik (akcjonariusz) ma prawo do udziału w zysku wykazanym w sprawozdaniu finansowym i przeznaczonym do podziału (wypłaty) uchwałą zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia). Zgodnie z art. 191 § 4 i art. 347 § 4 K.s.h. w przypadku gdy koszty prac rozwojowych zakwalifikowanych jako aktywa spółki nie zostały całkowicie odpisane, nie można dokonać podziału zysku odpowiadającego równowartości kwoty nieodpisanych kosztów prac rozwojowych, chyba że kwota kapitałów rezerwowych i zapasowych dostępnych do podziału i zysków z lat ubiegłych jest co najmniej równa kwocie kosztów nieodpisanych. Reguła ta ma obowiązkowe zastosowanie do sprawozdań sporządzonych za rok obrotowy rozpoczynający się od 1 stycznia 2016 r. (por. art. 6 ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości oraz niektórych innych ustaw - Dz. U. z 2015 r. poz. 1333).

Uchwała w sprawie podziału zysku wymaga bezwzględnej większości głosów, chyba że umowa (statut) spółki stanowi inaczej.

Jaka część zysku dla wspólników?

Dzieląc zysk, należy przestrzegać postanowień umowy (statutu) spółki. Może ona przewidywać sposób jego podziału (art. 191 § 2 i art. 347 § 3 K.s.h.), ustanawiając np. obligatoryjne odpisy na określone fundusze spółki (rezerwowy czy zapasowy). Poza tym spółka akcyjna zobowiązana jest do przelewania na kapitał zapasowy utworzony na pokrycie straty co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy (wyższy limit może przewidywać statut). Jednakże obowiązek ten nie dotyczy tych spółek akcyjnych, w których wspomniany kapitał zapasowy osiągnął wartość co najmniej 1/3 kapitału zakładowego (art. 396 § 1 K.s.h.).

Maksymalna kwota, jaka może być przekazana wspólnikom, określona jest przepisami art. 192 i art. 348 § 1 K.s.h. (patrz ramka: Kwota przeznaczona...). Dodatkowo umowa (statut) spółki może wskazywać, jaka część zysku ma być przeznaczona do wypłaty wspólnikom (akcjonariuszom).

Jeżeli dojdzie do podjęcia uchwały o wypłacie dywidendy, będzie to jednoznaczne z tym, że wspólnicy nabędą roszczenie o wypłatę udziału w zysku.

Dzień dywidendy w spółce

Dzień dywidendy w świetle przepisów K.s.h. to dzień, według którego ustala się krąg udziałowców uprawnionych do udziału w zysku, a nie dzień jego wypłaty. Co do aktualnych regulacji obowiązujących w tej kwestii w spółce akcyjnej zob. uwagi w ramce: Dzień dywidendy (...).

W spółce z o.o., w świetle art. 193 § 1 K.s.h., uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Zmiana tej reguły w spółce z o.o. jest możliwa pod warunkiem, że umowa spółki upoważnia zgromadzenie wspólników do określenia dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy. Dzień dywidendy należy wyznaczyć w ciągu dwóch miesięcy od dnia powzięcia uchwały o podziale zysku (art. 193 § 2-3 K.s.h.). Uchwała dotycząca przesunięcia dnia dywidendy wymaga bezwzględnej większości głosów, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej. Może być podjęta podczas zgromadzenia wspólników, o ile została umieszczona w porządku obrad, z którym wspólnicy zapoznają się otrzymując zaproszenia (por. wyrok SN z dnia 7 lutego 2013 r., sygn. akt II CSK 300/12). W przeciwnym razie w sprawie tej nie można powziąć uchwały, chyba że cały kapitał zakładowy jest reprezentowany na zgromadzeniu, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego powzięcia uchwały (art. 239 § 1 K.s.h.).

Termin wypłaty

Zgodnie z art. 193 § 4 K.s.h. dywidendę wypłaca się w dniu określonym w uchwale wspólników. Jeżeli uchwała wspólników takiego dnia nie określa, dywidenda jest wypłacana w dniu określonym przez zarząd. Nadejście terminu wypłaty oznaczać będzie, że roszczenie wspólników o wypłatę udziału w zysku stanie się wymagalne. Innymi słowy, wspólnicy będą mogli dochodzić jej wypłaty podejmując stosowne kroki prawne.

W wypadku nieokreślenia w uchwale wspólników terminu wypłaty dywidendy, zarząd spółki ma obowiązek podjąć uchwałę określającą termin wypłaty. Zarząd musi zachować się zgodnie z prawem. W świetle art. 354 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.) ma autonomię co do określenia terminu wypłaty dywidendy, ale nie jest uprawniony do zaniechania podjęcia takiej uchwały. Trwałe zaniechanie podjęcia uchwały przez zarząd usprawiedliwia odpowiednie odwołanie się do konstrukcji zobowiązań bezterminowych (por. art. 455 K.c.). Tym samym w razie braku uchwały zarządu określającej dzień wypłaty dywidendy, roszczenie o zapłatę dywidendy staje się wymagalne niezwłocznie po wezwaniu spółki do spełnienia tego świadczenia. Przy tym wspomniany wcześniej warunek "trwałego zaniechania" podjęcia uchwały przez zarząd może sugerować, że zarząd ma dość dużą swobodę w określeniu dnia wypłaty dywidendy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 marca 2014 r., sygn. akt VI ACa 1211/13).

Rozdzielenie zysku

Zasadą jest, że zysk rozdziela się w stosunku do liczby udziałów/akcji. Jeżeli akcje nie są całkowicie pokryte, zysk rozdziela się w stosunku do dokonanych wpłat na akcje.

Umowa spółki (statut) może przewidywać tzw. dywidendę uprzywilejowaną. Na udział czy akcję uprzywilejowaną w zakresie dywidendy może przyznawać ona uprawnionemu dywidendę, która przewyższa nie więcej niż o połowę dywidendę przysługującą udziałom (akcjom) nieuprzywilejowanym (art. 196 zd. 1 i art. 353 § 1 K.s.h.).

Udziały (akcje) uprzywilejowane w zakresie dywidendy nie korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi udziałami. Umowa spółki z o.o. może jednak stanowić inaczej i przewidywać, że roszczenie o wypłatę wyższej dywidendy może korzystać z pierwszeństwa przed roszczeniami z udziałów nieuprzywilejowanych. W spółce akcyjnej z takiego przywileju na mocy statutu spółki mogą korzystać jedynie akcje nieme, tj. takie, które nie uprawniają do wykonywania prawa głosu, ale jednocześnie nie stosuje się do nich ograniczenia co do maksymalnej wysokości dywidendy uprzywilejowanej (art. 353 § 3 i 4 K.s.h.).

Przekazanie dywidendy wbrew przepisom lub postanowieniom umowy (statutu) spółki będzie stanowić bezprawną wypłatę w rozumieniu art. 198 czy art. 350 K.s.h.

Dywidenda niepieniężna

W praktyce dywidenda z reguły stanowi świadczenie pieniężne. Przepisy K.s.h. milczą w kwestii tego, czy może być ona przekazana w formie rzeczowej. Przy tym ustawa o pdop od 1 stycznia 2015 r. reguluje skutki takiej wypłaty na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych. Aktualnie wypłata dywidendy w formie niepieniężnej podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym na podstawie art. 14a ustawy o pdop (Dz. U. z 2016 r. poz. 1888 ze zm.).

W świetle aktualnego brzmienia przepisów komentatorzy K.s.h. przyjmują, że dywidenda może przybrać także inną niż pieniężną postać, np. formę rzeczową. Podstawą prawną dla dywidendy niepieniężnej może być w tej kwestii odpowiednie postanowienie umowy (statutu) spółki przewidujące możliwość wypłaty zysku w formie rzeczowej, ewentualnie uchwała wspólników (walnego zgromadzenia).

Nie budzi też wątpliwości przyjęcie takiego rozwiązania, że uchwała wspólników w sprawie podziału zysku będzie stanowiła o jego wypłacie, a dopiero następnie spółka uzgodni ze wspólnikiem/-ami (akcjonariuszem/-ami), że zamiast dywidendy pieniężnej spełni świadczenie w inny sposób w oparciu o art. 453 K.c.

Dzień dywidendy i termin jej wypłaty w spółach akcyjnych

Od 1 stycznia 2017 r. nowe brzmienie otrzymały przepisy art. 348 § 2-4 K.s.h. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 348 § 2 K.s.h. w dalszym ciągu uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Statut może upoważnić walne zgromadzenie do określenia dnia, według którego ustala się listę akcjonariuszy uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy). Dzień dywidendy nie może być wyznaczony później niż w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia powzięcia uchwały walnego zgromadzenia o przeznaczeniu zysku do wypłaty akcjonariuszom. Uchwałę o wyznaczeniu dnia dywidendy podejmuje się na zwyczajnym walnym zgromadzeniu.

Art. 348 § 3 K.s.h. przewiduje, że dywidendę wypłaca się w dniu określonym w uchwale walnego zgromadzenia. Jeżeli uchwała walnego zgromadzenia takiego dnia nie określa, dywidenda jest wypłacana w dniu określonym przez radę nadzorczą. Regulacja ta nie jest nowa, tylko dotychczas była zamieszczona w art. 348 § 4 K.s.h., a obecnie w § 3.

Z kolei art. 348 § 4 K.s.h. aktualnie zawiera nowe regulacje dotyczące spółki publicznej. Stanowi on, że jej zwyczajne walne zgromadzenie ustala dzień dywidendy oraz termin wypłaty dywidendy. Co istotne, nowym rozwiązaniem prawnym, które musi być przestrzegane, jest zasada, że dzień dywidendy może być wyznaczony na dzień przypadający nie wcześniej niż pięć dni i nie później niż trzy miesiące od dnia powzięcia uchwały. Termin wypłaty dywidendy może być wyznaczony w okresie kolejnych trzech miesięcy, licząc od dnia dywidendy.

Omawiane zmiany zostały wprowadzone na mocy przepisów ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców (Dz. U. z 2016 r. poz. 2255). Nie zawiera ona żadnych przepisów przejściowych, a zatem nowe regulacje należy stosować do zwyczajnych walnych zgromadzeń, które będą miały miejsce (miały miejsce) od 1 stycznia 2017 r.

Kwota przeznaczona do podziału między wspólników (akcjonariuszy) nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy.*

Powiększyć ją można o:

»	niepodzielone zyski z lat ubiegłych,
»	kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału (na wypłatę dywidendy).

Pomniejszyć ją można o:

»	niepokryte straty,
»	udziały (akcje) własne oraz
»	kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową (statutem) spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe.

Należy uwzględnić również wypłaconą zaliczkę na poczet dywidendy (art. 195 i art. 349 K.s.h.).