Zakaz konkurencji dla udziałowców spółki z o.o.

Na udziałowcach spółki z o.o. spoczywa obowiązek lojalności w stosunku do spółki. Nie jest on jednak równoznaczny z zakazem konkurencji wobec spółki. Taki zakaz może zostać wprowadzony do umowy spółki przy jej zakładaniu albo w okresie późniejszym. W tym drugim przypadku do wprowadzenia zmian do umowy wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, których zakaz ma dotyczyć.

Zakaz umowny

Zakaz konkurencji osób związanych ze spółkami jest w Kodeksie spółek handlowych uregulowany odrębnie w zależności od typu spółki handlowej. Najbardziej odczuwalny jest w osobowych spółkach handlowych, gdyż obejmuje wszystkich wspólników (art. 56 § 2 oraz art. 89, art. 103 i art. 126 § 1 K.s.h.). Obowiązywanie zakazu w spółkach osobowych jest związane z istotnym znaczeniem czynnika osobowego w tych spółkach oraz z tym, że, co do zasady, to wspólnikom spółek osobowych powierzono prowadzenie spraw spółki i jej reprezentację.

Kwestia ta wygląda odmiennie w przypadku spółek kapitałowych. W spółce z o.o. zakres podmiotowy zakazu konkurencji wynikającego z K.s.h. jest węższy. Obejmuje jedynie członków zarządu spółki z o.o. w zakresie wynikającym z art. 211 K.s.h. Przy tym umowa spółki może treść zakazu modyfikować albo nawet w całości go wyłączyć.

Umowa spółki z o.o. może ponadto wprowadzać zakaz konkurencji o określonej treści również na inne osoby związane ze spółką, np. na członków rady nadzorczej, a także na udziałowców spółki czy np. na użytkowników udziałów.

Treść zakazu może być skonstruowana na podobieństwo ograniczeń dotyczących członków zarządu wynikających z art. 211 K.s.h. Z racji jednak przede wszystkim kapitałowego zaangażowania wspólników w spółkę rozsądniejsze wydaje się obejmowanie zakazem tylko udziałowców mających istotny wpływ na sprawy spółki, np. posiadających określoną liczbę udziałów w kapitale zakładowym.

Postanowienie regulujące zakres zakazu konkurencji wspólników może pojawić się w pierwotnej wersji umowy spółki jak i na skutek wprowadzenia do niej późniejszych zmian.

Zmiana umowy spółki

Wprowadzenie zakazu konkurencji do umowy spółki już po jej zarejestrowaniu może okazać się bardzo trudne. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 kwietnia 2018 r., sygn. akt IV CSK 352/17, stwierdził, że podjęcie uchwały zmieniającej umowę spółki poprzez wprowadzenie zakazu działalności konkurencyjnej jest obarczone prawnym wymaganiem uzyskania zgody wszystkich wspólników, których zakaz ma dotyczyć. Chodzi tu o dochowanie wymogu stawianego przez art. 246 § 3 K.s.h. Przepis ten przewiduje, że uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, zwiększająca świadczenia wspólników lub uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy.

Sąd Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną przyjął, że nałożenie na wspólnika zakazu konkurencji jest świadczeniem w rozumieniu wspomnianego przepisu. Świadczenie, zgodnie z art. 353 § 2 K.c., może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. SN zauważył, że zakaz podejmowania działalności konkurencyjnej oznacza nałożenie obowiązku powstrzymania się od określonego zachowania, wypełniając w ten sposób pojęcie świadczenia. Stanowisko SN zostało później powielone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 2 października 2019 r., sygn. akt I AGa 65/19.

Oznacza to, że jeśli wprowadzany do umowy spółki zakaz ma dotyczyć wszystkich wspólników, to za taką uchwałą muszą głosować wszyscy udziałowcy. Jeśli uchwała ma dotyczyć tylko niektórych spośród nich (np. posiadających co najmniej 10% w kapitale zakładowym), za uchwałą muszą zagłosować ci właśnie udziałowcy.

Naruszenie art. 246 § 3 K.s.h. stanowi podstawę do zaskarżenia uchwały powództwem o stwierdzenie jej nieważności.

Ujednolicone przepisy prawne dostępne są w serwisie www.przepisy.gofin.pl.

Skutki ograniczeń umownych

Wprowadzenie w umowie zakazu działalności konkurencyjnej wobec wspólnika jest skuteczne w stosunku wewnętrznym spółki. Jeśli więc np. wspólnik wbrew zakazowi podejmie działalność na podstawie wpisu do CEIDG, to organ ewidencyjny nie jest związany postanowieniami umowy spółki i nie może w oparciu o umowę np. wykreślić wpisu do ewidencji.

Wewnętrzny charakter ograniczeń powoduje, że to spółka może dochodzić roszczeń od wspólnika łamiącego zakaz. Jeśli w umowie nie wskazano konkretnych sankcji, spółka może dochodzić roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 471 K.c., co jednak będzie wymagało wykazania szkody. Dlatego też wprowadzając do umowy spółki postanowienia ograniczające działalność konkurencyjną wspólników warto rozważyć obostrzenie ich np. obowiązkiem zapłaty kary umownej w razie naruszenia wprowadzonych ograniczeń.

Wyłączenie wspólnika

Kodeks spółek handlowych pozostawia instrumenty pozwalające dyscyplinować wspólnika, który poprzez działalność konkurencyjną działa na szkodę spółki albo w inny ważny sposób godzi w jej interesy. Chodzi tu o instytucję wyłączenia wspólnika w drodze powództwa przewidzianą w art. 266 K.s.h. i kolejnych. Wyłączenie prowadzi do odpłatnego przejęcia udziałów wspólnika przez pozostałych wspólników lub osoby trzecie na podstawie wyroku sądu. Podstawą wyłączenia zgodnie z art. 266 § 1 K.s.h. są ważne przyczyny dotyczące danego wspólnika. To, czym w danej sytuacji może być ważna przyczyna w rozumieniu tego przepisu, zależy od wszystkich okoliczności dotyczących spółki i wspólników. W konkretnej sytuacji prowadzenie działalności konkurencyjnej wobec spółki przez wspólnika może być traktowane jako "ważna przyczyna". Może tak być w szczególności, gdy wspólnik dąży do odebrania spółce jej stałych klientów.

W ramach procesu o wyłączenie wspólnika można wnosić o udzielenie zabezpieczenia poprzez zawieszenie wykonywania praw udziałowych w spółce. Zabezpieczenie nie może jednak polegać na zakazie prowadzenia działalności gospodarczej poza spółką.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 505 ze zm.)

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.)